Schuts(boom)

Schuttersgilden zijn ook vandaag nog vaak zichtbaar in het stedelijk en landelijk landschap. Hét beeldbepalend element van de gilde is immers de staande wip, ook wel de (schuts)boom genoemd. Vroeger werd er op grote braakliggende terreinen gespeeld, nu vaak op sportterreinen. De boom zelf is een 20 tot 30 meter hoge paal waarop de gaaien/vogels worden bevestigd. Tijdens het schietspel wagen de schutters elk om de beurt een poging om de hoofdvogel af te schieten. Heel wat rituelen spelen zich af rond de boom van de gilde.

Dit metalen plaatje is gemonteerd op een stok en is een doelaanwijzer. Het wordt gebruikt om op een veilige afstand punten te tellen door ze aan te duiden. Centraal een gravure van Sint-Joris die de draak verslaat te paard.

Gaai/vogel

De gaaien of vogels worden bevestigd aan de top van de (schuts)boom. De gaaien zijn ofwel houten vogels ofwel felgekleurde pluimen, die de schutters van de schutsboom schieten. De vogel wordt ook wel de papegaai genoemd. Er zijn sterke aanwijzingen dat de naam komt van het Bourgondische hof. De Orde van het Gulden Vlies zou een voorliefde voor de felgekleurde exotische vogels hebben gehad.

Koningstaf met de koningsvogel erop. Sint-Sebastiaansgilde Wuustwezel, 1987.

Breuk (1/2)

De koning heeft de eer de breuk te dragen. De koningsbreuk is een verzameling van schildjes die door de voorafgaande koningen aan de gilde werden geschonken en is volledig in zilver.

De breuk bestaat uit een keten waarin de vuurslag is verwerkt (zoals in de keten van het gulden vlies), een voorplaat waarop de patroonheilige van het wapen staat uitgebeeld (dikwijls in reliëf). Achteraan wordt de keten gewoonlijk gesloten met een schild waarop dikwijls een afbeelding staat die refereert naar de plaatselijke overheid (kerkelijk en/of wereldlijk). Onderaan het voorste schild hangt traditioneel een vogel (papegaai) met in zijn poten een tak waar het wapen van de gilde aanhangt.

Koning met koningsbreuk en koningstaf.

Breuk (2/2)

Elke koning hangt binnen het jaar een zilveren schild aan de breuk met zijn naam, het jaartal en traditioneel ook zijn beroep. De kleine zilveren schildjes gaan terug tot de tijd van de ridders. Het schild was letterlijk en figuurlijk een symbool voor het beschermen van de zwakkeren tegen onrecht.

Ook in de gilde van Merksplas worden schildjes toegevoegd aan de breuk. Hier een exemplaar uit 1998 met een computer erop als versiering.

Vervaardiging van de kruisboog (1/2)

De moeilijkheid bij het maken van een kruisboog is het hout. Het soort hout is uiteraard belangrijk maar bovendien moet het hout droog zijn, dit wil zeggen minstens twintig jaar oud. Het kan ook sneller als men het kunstmatig zou drogen maar dit kost geld en er zijn risico's aan verbonden. De bogenmaker moet zowel kennis hebben van metaal als van houtbewerking. Daarom zijn er zo weinig mensen die een boog kunnen maken, alles berust op ervaring.

Achiel Vergote, bogenmaker uit Brugge, met een van zijn bogen, Fotocollectie van Den Crans der Aloude Schuttersgilden.

Gildeschat (1/2)

De gildeschat werd in de loop van de tijd door de verschillende generaties gildeleden opgebouwd. Elke nieuwe generatie droeg zijn steentje bij. Het omvat heel wat historische voorwerpen die toebehoren aan de gilde zoals gildezilver, registers en documenten, trommen, vlaggen, beelden en blazoenen, breuken. Niet alleen zijn de gilden trots op hun bestaande gildeschat, ook pogen ze nog steeds de gildeschat uit te breiden. Zo wordt er op tijd en stond een nieuw heiligenbeeld of een keizerbreuk of koningsbreuk gemaakt.

Gilden bewaren soms erg oude documenten. Dit document van de gilde van de Sint-Sebastiaansgilde van Arendonk dateert van 1682 en werd duidelijk aangetast door de tand des tijds.

Gildeschat (2/2)

Heel wat voorwerpen zijn onderhevig aan slijtage, waardoor restauratie en conservatie zich soms opdringen. Veel voorwerpen hebben immers bij het uitvoeren van de rituelen een grote gebruikswaarde, denk maar aan de trom of aan de vaandels. De gildeschat staat hoog aangeschreven bij de gilden en wordt dan ook met de nodige zorg omringd.

Dit albasten beeld uit 1374 stelt Joris en de draak voor. Het is een deel van de gildeschat, maar het wordt veilig bewaard in de kerk.

Tamboer

Heel wat gilden hebben één of meerdere tamboers. Hij/zij treedt/treden aan met zijn gildetrom op ceremoniële gelegenheden binnen de gilde, maar ook tijdens processies en andere publieke evenementen. De trom geeft de cadans en verwijst naar het militaire verleden van de gilde. De gildetrom heeft een eigen vorm en afmeting en brengt een typisch geluid voort. De trom zelf maakt deel uit van de gildeschat en kan al eeuwenoud zijn.

18de eeuwse trom van de Sint-Sebastiaansgilde van Essen met het opschrift "égalité".

Schuttersprijzen (1/2)

Na de schietingen worden prijzen uitgereikt. Veel schuttersgilden geven aan hun leden porseleinen en keramieken schuttersborden en serviezen. Davy Goedertier bezit een unieke collectie die zichtbaar wordt gemaakt via https://www.flickr.com/photos/davy-goedertier/

Hulde schieting Marc Goedertier, Gent, 1986.

Vendel

Soms worden er in optochten verschillende kleurrijke vlaggen meegedragen door de vendeliers die worden opgeworpen wat het feestelijke karakter onderstreept.

Antwerps Guildejuweel - 28 juli 2013 (fotograaf: Veronique Evrard), Fotocollectie van Den Crans der Aloude Schuttersgilden.

Vaandel (1/4)

Het vaandel wordt trots bij allerhande gelegenheden door de gilde meegedragen. Op het gildevaandel wordt de patroonheilige afgebeeld, de naam van de gilde en het jaartal dat de vlag aangemaakt is.

Moderne vlag van de Sint-Sebastiaansgilde van Lille.

Kaart (1/2)

De kaart van een gilde is het neergeschreven reglement. De kaarten zijn soms honderden jaren oud en duiden op de rechten en de plichten die de gildeleden hebben. Naast schuttersverplichtingen zijn broederschap, religie en solidariteit kernwoorden in de kaarten. De huidige kaarten en reglementen van de gilden zijn nog steeds gebaseerd op deze eeuwenoude kaarten, het is een adaptatie van de historische reglementen aan de moderne tijd. Alhoewel de meeste kaarten, gegeven door de bul van de hoofdgilde van Leuven of de plaatselijke Heer, op elkaar gelijken zijn er bij iedere gilde wel andere elementen. Vooral de reglementen van innerlijke orde verschillen van gilde tot gilde. Zo komt het dat er veel verschillen zijn in het uitvoeren van de rituelen en de tradities in de afzonderlijke gilden.

Kaart of akte van de Sint-Sebastiaansgilde van Lichtaart uit 1721.